مقاله تحلیلی جنگ شش روزه
فهرستی از معروف‌ترین و تأثیرگذارترین فیلم‌هایی با موضوع جنگ شش روزه

جنگ شش‌روزهٔ ۱۹۶۷

یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین رخدادهای تاریخ معاصر خاورمیانه است که پیامدهای آن تا امروز ادامه دارد.

مقدمه
جنگ شش‌روزه، که از ۵ تا ۱۰ ژوئن ۱۹۶۷ میان اسرائیل و کشورهای عربی مصر، سوریه و اردن رخ داد، به‌عنوان سومین جنگ اعراب و اسرائیل شناخته می‌شود. این جنگ با پیروزی قاطع اسرائیل و اشغال سرزمین‌هایی چون صحرای سینا، نوار غزه، کرانه باختری، بیت‌المقدس شرقی و بلندی‌های جولان به پایان رسید.(Hawzah.net)

زمینه‌های تاریخی و سیاسی

بحران‌های پیش از جنگ
خروج نیروهای سازمان ملل: در ماه مه ۱۹۶۷، مصر خواستار خروج نیروهای سازمان ملل از مرزهای خود با اسرائیل شد.(Hawzah.net)
بستن تنگه تیران: مصر تنگه تیران را به روی کشتی‌های اسرائیلی بست، اقدامی که اسرائیل آن را تهدیدی برای موجودیت خود دانست.(Hawzah.net)
تحرکات نظامی: مصر نیروهای خود را در صحرای سینا مستقر کرد و اتحاد نظامی با سوریه و اردن را تقویت نمود.(Hawzah.net)

نقش قدرت‌های جهانی
اتحاد جماهیر شوروی: برخی منابع نشان می‌دهند که شوروی با ارائه اطلاعات نادرست به مصر، نقش مهمی در تشدید بحران ایفا کرد.
ایالات متحده آمریکا: اگرچه آمریکا به‌طور رسمی بی‌طرف بود، اما برخی تحلیل‌ها حاکی از هماهنگی‌های غیررسمی میان آمریکا و اسرائیل هستند.
روند جنگ

حمله پیش‌دستانه اسرائیل
در صبح ۵ ژوئن ۱۹۶۷، نیروی هوایی اسرائیل با حمله‌ای غافلگیرانه به فرودگاه‌های مصر، نیروی هوایی این کشور را نابود کرد. این اقدام آغازگر جنگی شد که در آن اسرائیل توانست در مدت کوتاهی برتری هوایی و زمینی را به‌دست آورد.(Hawzah.net)

جبهه‌های مختلف
جبهه مصر: پس از نابودی نیروی هوایی مصر، نیروهای زمینی اسرائیل به‌سرعت در صحرای سینا پیشروی کردند و تا کانال سوئز رسیدند.
جبهه اردن: درگیری‌ها در کرانه باختری و بیت‌المقدس شرقی منجر به اشغال این مناطق توسط اسرائیل شد.
جبهه سوریه: در روزهای پایانی جنگ، اسرائیل حمله به بلندی‌های جولان را آغاز کرد و این منطقه را نیز به اشغال خود درآورد.

پیامدهای جنگ

تغییرات سرزمینی
اسرائیل در این جنگ مساحتی بالغ بر ۲۶٬۰۰۰ مایل مربع را به سرزمین‌های خود افزود، از جمله صحرای سینا، نوار غزه، کرانه باختری، بیت‌المقدس شرقی و بلندی‌های جولان.
تأثیرات سیاسی
اعراب: شکست در این جنگ منجر به تضعیف ناسیونالیسم عربی و افزایش نفوذ گروه‌های اسلامی شد.
اسرائیل: پیروزی در جنگ موجب افزایش اعتماد به نفس ملی و تغییر در سیاست‌های داخلی و خارجی کشور شد.
جامعه بین‌المللی: اشغال سرزمین‌های جدید توسط اسرائیل منجر به تصویب قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت سازمان ملل شد که خواستار عقب‌نشینی اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی و به‌رسمیت‌شناختن حق حاکمیت کشورهای منطقه بود.

جنایات ارتکابی توسط نیروهای نظامی اسرائیلی است، مواردی که از سوی نهادهای بین‌المللی یا مورخان مطرح شده‌اند، شامل:

1. اشغال سرزمین‌ها
پس از جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷، اسرائیل سرزمین‌هایی از مصر، سوریه و اردن (کرانه باختری، بیت‌المقدس شرقی، نوار غزه، بلندی‌های جولان و صحرای سینا) را اشغال کرد. این اشغال‌ها با مخالفت جهانی، قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت و محکومیت‌هایی از سوی جامعه بین‌المللی مواجه شد.

2. نقض قوانین جنگی
برخی سازمان‌های حقوق بشری مانند سازمان عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر، مواردی مانند زیر را گزارش کرده‌اند:
تخریب خانه‌های فلسطینیان بدون حکم قضایی یا در چارچوب مجازات جمعی.
استفاده بیش از حد از زور در سرکوب اعتراض‌ها.
بازداشت‌های دسته‌جمعی و شکنجه بازداشت‌شدگان.
قتل غیرنظامیان در عملیات نظامی مانند در نوار غزه (به‌ویژه در عملیات‌هایی چون "سرب مذاب" ۲۰۰۸ یا حملات ۲۰۲۱).

3. شهرت بین‌المللی
اسرائیل گاهی از سوی نهادهای حقوق بشری به جنایت جنگی یا نقض حقوق بشر متهم شده است. اما توجه داشته باشید که اثبات قانونی جنایت جنگی، فرآیندی حقوقی بین‌المللی پیچیده‌ای دارد که مستلزم رأی دادگاه‌هایی نظیر دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) است.

بازتاب در سینما

الف. سینمای اسرائیل
جنگ شش‌روزه به‌عنوان یکی از نقاط اوج در تاریخ اسرائیل، موجب خلق فیلم‌ها و مستندهای متعددی شد که هم پیروزی نظامی اسرائیل را تجلیل کرده‌اند و هم بعدها جنبه‌های انسانی و انتقادی این جنگ را بررسی کرده‌اند.
نمونه فیلم‌ها:
Six Days in June (2005) – مستند مشترک اسرائیلی-آمریکایی که روایت چندجانبه‌ای از جنگ را ارائه می‌دهد.
The War Room (1970) – بازسازی وقایع نظامی جنگ شش‌روزه از نگاه ارتش اسرائیل.

ب. سینمای جهان عرب
سینمای مصر، سوریه، لبنان و فلسطین بعد از جنگ، بیش‌تر رویکردی انتقادی یا بازاندیشانه نسبت به جنگ داشتند. برخی فیلم‌ها بر شوک شکست و مسائل پس از آن مانند اشغال، آوارگی و مقاومت تمرکز داشتند.
نمونه فیلم‌ها:
Al-Makhdu'un (The Dupes) – مصطفی العقاد (1973)
بر اساس داستان «رجال تحت الشمس» غسان کنفانی؛ به مسئله فلسطینی‌ها و آوارگی پس از ۱۹۶۷ می‌پردازد.
1948 و پس از آن – مستندها و درام‌های سوری و لبنانی که از جنگ شش‌روزه به‌عنوان زمینه‌ای برای بررسی ادامه‌دار بحران فلسطین استفاده کرده‌اند.

ج. سینمای اروپا و آمریکا
در غرب، بازنمایی جنگ ۱۹۶۷ بیشتر از منظر درگیری خاورمیانه‌ای، پیچیدگی دیپلماسی و تحلیل قدرت نظامی اسرائیل بازتاب یافته است.
فیلم‌های مستند بی‌طرف یا تحلیلی تولید شده‌اند، مثل:
The Six-Day War – History Channel Documentary
In Our Own Hands (1998) – به بررسی مشارکت داوطلبان یهودی در شکل‌گیری ارتش اسرائیل و جنگ‌ها می‌پردازد.

بازتاب در ادبیات و شعر

غسان کنفانی (نویسنده فلسطینی): داستان‌هایی مانند «رجال تحت الشمس» و «أم سعد» به پیامدهای جنگ و آوارگی فلسطینیان پرداخته‌اند.
محمود درویش: اشعار او بازتاب احساس شکست، تبعید، هویت و مقاومت پس از ۱۹۶۷ هستند.

تئاتر و هنرهای نمایشی
تئاترهایی در کشورهای عربی به‌ویژه در لبنان و فلسطین با محوریت "نکسة" (شکست ۱۹۶۷) اجرا شدند که بازتاب روانی شکست، مهاجرت اجباری، و بحران هویت بودند.
در اسرائیل نیز آثار نمایشی‌ای شکل گرفتند که هم به روایت حماسی و هم به پرسش‌گری اخلاقی از جنگ می‌پرداختند (به‌ویژه در دهه ۱۹۷۰).

تأثیر فرهنگی – اجتماعی
در دنیای عرب: شکست ۱۹۶۷ ضربه‌ای سخت به غرور پان‌عربیسم (ناصریسم) بود. در پی آن، موجی از بازاندیشی فکری و سیاسی آغاز شد که به ظهور جریان‌های اسلام‌گرای رادیکال (مانند اخوان‌المسلمین) کمک کرد.
در اسرائیل: پیروزی، احساس قدرت و برتری نظامی را تقویت کرد، اما همچنین پرسش‌های اخلاقی درباره اشغال سرزمین‌ها و رفتار با فلسطینیان را برانگیخت.
در جهان غرب: جنگ باعث جلب حمایت بیشتر غرب از اسرائیل شد، در حالی‌که همزمان نگاه بخشی از روشنفکران، دانشجویان و هنرمندان به‌سوی فلسطین متمایل شد.

تحلیل‌های تاریخی و حقوقی

دیدگاه‌های مختلف
تاریخ‌نگاران تجدیدنظرطلب: برخی تاریخ‌نگاران اسرائیلی، مانند بنی موریس و ایلان پاپه، با استفاده از اسناد تازه منتشرشده، روایت‌های رسمی از جنگ را به چالش کشیده‌اند.
تحلیل‌های حقوقی: بحث‌های حقوقی دربارهٔ مشروعیت حمله پیش‌دستانه اسرائیل و وضعیت حقوقی سرزمین‌های اشغالی همچنان ادامه دارد.

نتیجه‌گیری
جنگ شش‌روزه نقطه عطفی در تاریخ خاورمیانه بود که تأثیرات آن در زمینه‌های سیاسی، نظامی و اجتماعی تا به امروز مشهود است. درک دقیق این جنگ نیازمند بررسی جامع و بی‌طرفانه از منابع مختلف و تحلیل‌های متعدد است.

منابع برای مطالعه بیشتر
بررسی علل شکست اعراب در جنگ شش‌روزه (۱۹۶۷): پایان‌نامه‌ای از بهناز جمشیدی که به تحلیل عوامل شکست اعراب در این جنگ می‌پردازد.(Hawzah.net)
The Six-Day War Revisited: مقاله‌ای از Amr Yossef که با استفاده از اسناد تازه منتشرشده، به بررسی مجدد این جنگ می‌پردازد.(ResearchGate)
The Six-Day War and the Right of Self-Defence: مقاله‌ای در Israel Law Review که به بررسی جنبه‌های حقوقی جنگ می‌پردازد.(Cambridge University Press & Assessment)
The 1967 Six-Day War: تحقیقی از مرکز ویلسون که به ابعاد مختلف این جنگ، از جمله جنبه‌های هسته‌ای آن، می‌پردازد.

نام فیلم / اثر	سال ساخت	کشور تولیدکننده	کارگردان	موضوع
Six Days in June	2007	کانادا، اسرائیل	Stephen Phizicky	مستندی تحلیلی دربارهٔ زمینه‌ها، رویدادها و پیامدهای جنگ شش‌روزه، با استفاده از تصاویر آرشیوی و مصاحبه‌ها.
Israel: A Right to Live	1967	بریتانیا	John Schlesinger	مستندی تبلیغاتی دربارهٔ پیروزی اسرائیل در جنگ، تمرکز بر اتحاد یهودیان و بازپس‌گیری اورشلیم؛ فیلمی که اکنون گمشده محسوب می‌شود.
Victory (המנצחים)	2023	اسرائیل	Eliran Peleg	فیلم موزیکال درام دربارهٔ دو زوج اسرائیلی در دوران پس از پیروزی در جنگ شش‌روزه، با تمرکز بر شادی و پیامدهای روانی جنگ.
Battle for Survival: 1967 Arab-Israeli Six Day War	2015	آمریکا	William Stevenson	مستندی تاریخی دربارهٔ حمله هوایی اسرائیل و پیشروی زمینی در جنگ شش‌روزه، با تمرکز بر تاکتیک‌های نظامی.
The Six Day War (American Experience)	2007	آمریکا	PBS	بررسی جامع جنگ شش‌روزه از دیدگاه اسرائیل و کشورهای عربی، با استفاده از تصاویر آرشیوی و تحلیل‌های تاریخی.
The Prime Ministers: The Pioneers	2013	آمریکا	Richard Trank	مستندی دربارهٔ نخست‌وزیران اسرائیل، شامل بخش‌هایی از جنگ شش‌روزه و تأثیر آن بر سیاست‌های داخلی و خارجی کشور.
In Our Hands: The Battle for Jerusalem	2017	آمریکا	CBN Films	بازسازی دراماتیک نبرد اورشلیم در جنگ شش‌روزه، با تمرکز بر دیدگاه سربازان اسرائیلی.
Six-Day War: How Israel Defeated 3 Arab Nations	2024	بریتانیا	War Stories	مستندی تحلیلی دربارهٔ استراتژی‌های نظامی اسرائیل در جنگ شش‌روزه و چگونگی شکست سه کشور عربی.