مقاله تحلیلی جنگ ویتنام
فهرستی از معروف‌ترین و تأثیرگذارترین فیلم‌هایی با موضوع جنگ ویتنام ​​​​​​​


عنوان: بررسی جنگ ویتنام: ریشه‌ها، روند و پیامدها

مقدمه

جنگ ویتنام نام مجموعه عملیات و درگیری‌های نظامی‌ای است که از سال ۱۹۵۵ تا ۱۹۷۵ بین نیرو‌های ویتنام شمالی و جبهه ملی آزادی‌بخش ویتنام جنوبی از یک سو و نیرو‌های ویتنام جنوبی و متحدانش به ویژه ایالات متحده آمریکا از سوی دیگر رخ داد. همزمان و مرتبط با این جنگ، جنگ‌های نیابتی در لائوس و کامبوج بین نیرو‌های آمریکایی در برابر نیرو‌های کمونیستی برقرار شد. در پایان، با خروج آمریکا،  جنگ داخلی لائوس،  جنگ داخلی کامبوج و جنگ ویتنام همه این کشور‌ها حکومت‌های کمونیستی پیدا کردند.
دولت آمریکا در زمان ریاست جمهوری ژنرال (ایزنهاور) حضور نیرو‌های نظامی آمریکا در خاک ویتنام را به عنوان راهی برای جلوگیری از گسترش نفوذ و کنترل کمونیسم در ویتنام جنوبی پیرو نظریه دومینو‌ می‌دانست. با توجه به اصل ریزش دومینو اگر یک منطقه کمونیستی می‌شد مناطق اطراف را هم به دنبال خودش پایین می‌کشید و در کام کمونیسم و تحت نظر اتحاد جماهیر شوروی یا جمهوری خلق چین قرار می‌داد و به گسترش قلمرو کمونیسم کمک و از قلمرو دولت‌های سرمایه‌داری می‌کاست. (بعد از اتحاد جماهیر شوروی، چین، کره شمالی، ویتنام، لائوس …). دولت ویتنام شمالی برای اتحاد تحت حکومت کمونیستی می‌جنگید، آن‌ها اختلاف را ابتدا جنگ مستعمراتی فقط علیه نیروی‌های استعماری فرانسوی می‌دانستند، اما وقتی آمریکا به ویتنام جنوبی پیوست اختلاف را به جنگ علیه کل دولت ویتنام جنوبی که آن را دولت دست نشانده آمریکا می‌خواندند، تغییر دادند (اگرچه پیش از ورود آمریکا به این جریان فرانسوی‌ها بواسطه تغییرات صورت گرفته در خود فرانسه در حال ترک ویتنام بودند).

پیشینه
در جریان جنگ جهانی دوم،  هند و چین به تصرف نیرو‌های ژاپن درآمد و دست نیرو‌های فرانسه که پیش از آن نیروی مستعمراتی آن منطقه نیز بودند از کشور‌های منطقه موقتاً کوتاه شد. با شکست ژاپن در پایان جنگ نیرو‌های ملی و نیز کمونیست‌های ویتنام استقلال ویتنام را خواستار شدند و در دوم سپتامبر ۱۹۴۵ هو شی مین تشکیل کشور مستقل ویتنام را در هانوی اعلام کرد.
نیرو‌های فرانسه که از اسارت نیرو‌های ژاپن درآمده بودند دوباره سعی در کسب سلطه خود در هند و چین و ویتنام کردند. این امر با مقاومت نیرو‌های ویتنامی (معروف به ویت مین) زیر فرماندهی هوشی مین روبرو شد و جنگ‌های معروف به جنگ اول ویتنام درگرفت.
در سال ۱۹۵۰ رئیس‌جمهور آمریکا ترومن ۳۵ نفر از افراد گروه کمک و مشاوره نظامی را برای آموزش و مشاوره به کمک فرانسه فرستاد تا بتواند سلطه مستعمراتی خود را در ویتنام حفظ کند.
در ۱۹۵۴ نیرو‌های ویت مین شکست سختی در دین بین فو به نیرو‌های فرانسه وارد کردند و در نتیجه فرانسه در کنفرانس ژنو به استقلال سه کشور مستعمره خود یعنی کامبوج و لائوس و ویتنام رضایت داد، اما در موافقتنامه‌های کنفرانس ژنو ویتنام موقتاً به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده بود. هدف ظاهراً آن بود که پس از رای‌گیری از مردم ویتنام تکلیف حکومت در این کشور معلوم شود. حکومت ویتنام جنوبی زیر رهبری نگو دین دیم با تشویق آمریکا از شرکت در مذاکرات مربوط به ترتیبات این رای‌گیری سر باز زد. در همین دوره حکومت ویتنام جنوبی با حمایت آمریکا به سرکوب شدید کمونیست‌ها پرداخت و بسیاری از مردم به اتهام کمونیست بودن اعدام شدند.
برخی از نیرو‌های ویت مین که در جنوب باقی‌مانده بودند دست به مقاومت مسلحانه علیه حکومت نگو دین دیم زدند و نیرو‌های ویتنام شمالی نیز پس از مدتی به حمایت از این مبارزات در جنوب پرداختند.
جبهه ملی آزادی‌بخش ویتنام جنوبی تشکیل شد. حکومت ویتنام جنوبی افراد این جبهه را ویت‌کنگ‌ می‌نامید که کوتاه شده عبارت «کمونیست ویتنامی» (ویت نام کنگ سان - Việt Nam Cộng Sản) به زبان ویتنامی بود.
 
 ​​​​​​​گسترش جنگ
با حمایت چین و شوروی از نیرو‌های ویت‌کنگ و ویتنام شمالی و نیز حمایت آمریکا و متحدانش از نیرو‌های ویتنام جنوبی، درگیری‌های ویتنام بالا گرفت و به تدریج به جنگی بزرگ در سراسر ویتنام و گاه در نقاط دیگر هندوچین تبدیل شد. از اوایل دهه شصت و با روی کار آمدن کندی، اولین نظامیان آمریکایی تحت عنوان مستشار به ویتنام جنوبی گسیل شدند بدون آنکه چین یا شوروی نیرویی به ویتنام شمالی اعزام کرده باشند.
با ظهور جانسون کادر مستشاران تبدیل به یک لشکر سازمان یافته شد.
پس از حمله‌ای که ادعا می‌شود، ویتنام شمالی به ناو‌های نیروی دریایی آمریکا کرد (۱۹۶۴)، آمریکا بمباران هوایی شمال را به‌طور منظم آغاز کرد و از سال ۱۹۶۵ با ارتشی بزرگ وارد ویتنام جنوبی شد و شروع به سرکوب ویت کنگ‌ها کرد.
به نظر می‌رسد استراتژی آمریکا از این نقطه به بعد، از سویی وادار کردن شمال به توقف کمک به ویت کنگ‌های جنوب و از سوی دیگر ریشه کن کردن ویت کنگ‌ها بود.​​​​​​​

حمله تت
در سال ۱۹۶۸ نیرو‌های ویت‌کنگ و ویتنام شمالی هم‌زمان با عید تت و آغاز سال ویتنامی، حمله‌های گسترده‌ای را در سراسر ویتنام جنوبی آغاز کردند که به حمله عید تت مشهور شد. اگر چه این حمله‌ها از نظر نظامی موفقیت زیادی نداشت، اما گسترده بودن و شدت آن و نیز پوشش خبری آن در سراسر جهان و به ویژه در داخل آمریکا، افکار عمومی را بشدت ضد آمریکا بسیج کرد و تظاهرات ضد جنگ در آمریکا را به دنبال داشت.
 
ویتنامی کردن جنگ
آمریکا با روی کار آمدن نیکسون، تقریباً از سال ۱۹۶۹ به علت شکست‌های متعدد و عدم شناسایی ویت کنگ‌ها از مردم عادی و عدم آشنایی کامل با منطقه و تاکتیک رزم‌های نامنظم که ویت کنگ‌ها در آن بسیار ماهر و موفق بودند مجبور شد مذاکرات صلح را آغاز کند و کار دفاع از حکومت ویتنام جنوبی را به خود آن حکومت بسپارد؛ که البته علل مزبور اصلی‌ترین علل ترک جنگ نبودند بلکه فشار‌های داخلی و مخالفت‌های روزافزون در خود آمریکا علت اصلی بود. مقاومت شمالی‌ها و سر تسلیم فرود نیاوردن آن‌ها در برابر بمباران‌های جهنمی آمریکا هم مزید بر علت بود.
این جنگ طبق موافقات صلح پاریس (۱۹۷۳) رسماً به پایان رسید، ولی پس از عقب‌نشینی سربازان آمریکایی ادامه یافت. البته شمالی‌ها در سال ۶۵ پیشنهاد مذاکره داده بودند، اما آمریکایی‌ها شرایط مذاکرات را نپذیرفته بودند.

سقوط سایگون
در ۳۰ آوریل ۱۹۷۵ نیرو‌های ویتنام شمالی سایگون را گرفتند و جنگ ویتنام به پایان رسید. در سال ۱۹۷۶ انتخاب مجلس ملی، راه را برای وحدت مجدد شمال و جنوب ویتنام فراهم نمود. (ذکر شده در مفاد قرار داد پاریس ۱۹۷۵) قابل توجه اینکه ویتنام شمالی هیچگاه به ویتنام جنوبی لشکر نکشیده بود (تا ۱۹۷۵) و سیاست این کشور از ابتدا تجهیز ویت کنگ‌ها و حمایت همه‌جانبه و تمام عیار از آن‌ها بود. آمریکا هم فقط توانست به بمباران هوایی ویتنام شمالی اقدام کند. چین و شوروی هم تا انتهای جنگ به پشتیبانی لجستیکی از ویتنام شمالی اکتفا کردند و هیچگاه به ویتنام شمالی نیرو اعزام نکردند یا ویتنام جنوبی را بمباران ننمودند.

بخش اول: زمینه‌های تاریخی و علل جنگ
۱.۱. استعمار فرانسه و ظهور ملی‌گرایی
در قرن نوزدهم، ویتنام تحت سلطه استعماری فرانسه قرار گرفت. با افزایش فشار استعماری، جنبش‌های مقاومت ملی‌گرایانه در ویتنام شکل گرفتند. هو شی‌مین، رهبر کمونیست ویتنام، پس از جنگ جهانی دوم، استقلال ویتنام را اعلام کرد، اما فرانسه تلاش کرد تا سلطه خود را حفظ کند، که منجر به جنگ اول هندوچین (1946-1954) شد.

۱.۲. کنفرانس ژنو و تقسیم ویتنام
پس از شکست فرانسه در نبرد دین بین فو، کنفرانس ژنو در سال 1954 ویتنام را به طور موقت به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرد. قرار بود تا سال 1956 انتخاباتی سراسری برگزار شود، اما دولت ویتنام جنوبی به رهبری نگو دین دیم، با حمایت آمریکا، از برگزاری آن سر باز زد.

۱.۳. سیاست مهار کمونیسم آمریکا
در دوران جنگ سرد، ایالات متحده سیاست «مهار» کمونیسم را در پیش گرفت و از ویتنام جنوبی حمایت گسترده‌ای به عمل آورد تا مانع از گسترش نفوذ اتحاد شوروی و چین در جنوب شرق آسیا شود.

بخش دوم: روند جنگ
۲.۱. افزایش حضور نظامی آمریکا
در سال 1964 و پس از حادثه خلیج تونکین، کنگره آمریکا اختیارات گسترده‌ای به رئیس‌جمهور لیندون جانسون برای مداخله نظامی داد. در اوج جنگ، بیش از ۵۰۰ هزار سرباز آمریکایی در ویتنام حضور داشتند.

۲.۲. تاکتیک‌های جنگی ویت‌کنگ و ویتنام شمالی
ویت‌کنگ (نیروهای چریکی کمونیست در جنوب) از تاکتیک‌های جنگ چریکی، تونل‌ها، تله‌های انفجاری، و حمایت مردمی برای مقابله با ارتش آمریکا و ویتنام جنوبی استفاده کردند. این جنگ تبدیل به جنگی فرسایشی شد که در آن ارتش ایالات متحده موفق به پیروزی قاطع نشد.

۲.۳. اعتراضات داخلی در آمریکا
با افزایش تلفات و نبود دستاورد ملموس، جنبش‌های ضدجنگ در داخل آمریکا گسترش یافتند. دانشجویان، هنرمندان و گروه‌های مدنی خواستار پایان جنگ شدند. این اعتراضات تأثیر مستقیمی بر سیاست‌های دولت آمریکا داشت.

بخش سوم: پایان جنگ و پیامدها
۳.۱. خروج نیروهای آمریکا
با امضای توافق‌نامه صلح پاریس در سال 1973، نیروهای آمریکایی از ویتنام خارج شدند. اما جنگ داخلی ادامه یافت تا اینکه در سال 1975، سایگون (پایتخت ویتنام جنوبی) سقوط کرد و ویتنام به طور کامل تحت کنترل نیروهای کمونیست قرار گرفت.

۳.۲. پیامدهای انسانی و اقتصادی
تخمین زده می‌شود که حدود ۳ میلیون ویتنامی و ۵۸ هزار آمریکایی در این جنگ کشته شدند. ویتنام با ویرانی گسترده زیربناها، آلودگی زیست‌محیطی ناشی از مواد شیمیایی مانند عامل نارنجی، و بحران‌های اقتصادی روبه‌رو شد.
​​​​​​​
۳.۳. تأثیرات جهانی
شکست آمریکا در ویتنام، باعث تجدیدنظر در سیاست خارجی آن کشور شد. همچنین اعتماد عمومی به دولت آمریکا کاهش یافت و دکترین‌های مداخله‌جویانه در سطح جهان مورد انتقاد قرار گرفت.


سینمای جنگ ویتنام
سینمای جنگ ویتنام یکی از مهم‌ترین و پرنفوذترین شاخه‌های سینمای جنگی در قرن بیستم است. برخلاف فیلم‌های حماسی جنگ جهانی دوم، فیلم‌های مرتبط با جنگ ویتنام غالباً تلخ، ضدجنگ، روان‌کاوانه و منتقدانه هستند و کمتر قهرمان‌محور. این فیلم‌ها نه‌فقط درباره نبرد، بلکه درباره بحران هویت، ترس، جنون، بی‌معنایی خشونت و عوارض روانی جنگ صحبت می‌کنند.
در ادامه، به چند جنبه کلیدی سینمای جنگ ویتنام اشاره می‌کنم:

ویژگی‌های سینمایی:
ضدقهرمان‌ها:
برخلاف تصویر قهرمانانه سربازان در فیلم‌های قبلی، در سینمای ویتنام سربازان اغلب دچار تردید، ترس، آشفتگی روانی و اخلاقی‌اند.
واقع‌گرایی تلخ: خشونت، سردرگمی میدان نبرد، و بی‌هدف‌بودن جنگ به شکلی صریح و گاه شوک‌آور نمایش داده می‌شوند.
انتقاد از سیاست: بسیاری از فیلم‌ها به نقد سیاست خارجی آمریکا و ریاکاری دولت می‌پردازند.
تأکید بر پیامدهای روانی: PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) و فروپاشی روانی شخصیت‌ها محور اصلی بسیاری از آثار است.

فیلم‌های برجسته درباره جنگ ویتنام:
Apocalypse Now (1979) – کارگردان: فرانسیس فورد کاپولا
اقتباسی آزاد از رمان «دل تاریکی»، تصویری سورئال و روان‌پریش از جنگ، سفری درونی به جنون انسانی.

Platoon (1986) – کارگردان: الیور استون
تجربه‌ای واقعی و شخصی از خود استون که سرباز جنگ ویتنام بود. نگاهی عمیق به تضاد اخلاقی، بقا و خشونت میان سربازان.

Full Metal Jacket (1987) – کارگردان: استنلی کوبریک
فیلمی دوپاره: اول آموزش نظامی بی‌رحمانه، دوم واقعیت پوچ و خشن جنگ. یکی از روان‌شناسانه‌ترین آثار جنگی.

The Deer Hunter (1978) – کارگردان: مایکل چیمینو
داستان سه کارگر کارخانه که به جنگ می‌روند و زندگی‌شان برای همیشه تغییر می‌کند. صحنه‌های معروف رولت روسی تأثیرگذارند.

Born on the Fourth of July (1989) – کارگردان: الیور استون
روایت زندگی واقعی ران کوویچ، سرباز جانباز جنگ که به فعال ضدجنگ تبدیل شد. نقد تند به وطن‌پرستی کورکورانه.

Hamburger Hill (1987) – روایت یک نبرد خونین واقعی. تمرکز بر فاجعه انسانی و فرماندهی بی‌منطق.

تأثیرات فرهنگی و هنری:
بازتاب زخم جمعی: این فیلم‌ها بخشی از بازسازی حافظه جمعی مردم آمریکا از جنگ ویتنام بودند.
نقد رسانه و قدرت: برخی آثار نگاهی منتقدانه به نقش رسانه‌ها، دولت و ارتش دارند.
الهام‌بخش آثار هنری دیگر: ادبیات، موسیقی (مانند آثار باب دیلن)، و بازی‌های ویدیویی نیز از این آثار الهام گرفتند.

نتیجه‌گیری

جنگ ویتنام نمونه‌ای بارز از جنگ نیابتی در دوران جنگ سرد بود که در آن، ایدئولوژی، سیاست، منافع اقتصادی و نظامی در هم تنیده شدند. این جنگ نشان داد که حتی قدرت‌های بزرگ نیز ممکن است در برابر اراده مردمی و مقاومت چریکی، دچار ناکامی شوند. پیامدهای این جنگ هنوز هم در سیاست خارجی، فرهنگ و حافظه تاریخی کشورهایی مانند آمریکا و ویتنام باقی مانده است.

منابع
​​​​​​​
Karnow, Stanley. Vietnam: A History. Viking Press, 1983.
Herring, George C. America's Longest War: The United States and Vietnam, 1950–1975. McGraw-Hill, 2001.
Lawrence, Mark Atwood. The Vietnam War: A Concise International History. Oxford University Press, 2008.
Appy, Christian G. Working-Class War: American Combat Soldiers and Vietnam. University of North Carolina Press, 1993.

نام فیلمسال ساختکشور تولیدکنندهکارگردانموضوع
Apocalypse Now1979ایالات متحده آمریکافرانسیس فورد کوپولامأموریت سرباز آمریکایی برای ترور فرمانده شورشی در جنگل‌های ویتنام
Platoon1986ایالات متحده آمریکاالیور استونتجربه تلخ سرباز جوان از واقعیت جنگ و درگیری‌های اخلاقی
Full Metal Jacket1987ایالات متحده آمریکااستنلی کوبریکآموزش نظامی و تجربه جنگ از نگاه یک تفنگدار دریایی
The Deer Hunter1978ایالات متحده آمریکامایکل چیمینوزندگی سه دوست قبل و بعد از جنگ و تأثیرات روانی آن
Born on the Fourth of July1989ایالات متحده آمریکاالیور استونزندگی ران کوویچ، کهنه‌سرباز فلج شده و فعال ضدجنگ
Good Morning, Vietnam1987ایالات متحده آمریکابری لوینسونگوینده رادیو نظامی و تضاد طنز و تراژدی در سایگون
Rescue Dawn2006ایالات متحده / آلمانورنر هرتزوگفرار یک خلبان آمریکایی از اردوگاه اسرا در لائوس
We Were Soldiers2002ایالات متحده آمریکارندال والاسنبرد در دره ی درانگ، نخستین درگیری بزرگ با نیروهای شمال
Coming Home1978ایالات متحده آمریکاهال اشبیتجربه بازگشت کهنه‌سرباز به خانه و بحران‌های روحی
Hearts and Minds (مستند)1974ایالات متحده آمریکاپیتر دیویسمستندی انتقادی درباره جنگ و تأثیرات اجتماعی و سیاسی آن

فهرستی از معروف‌ترین و تأثیرگذارترین فیلم‌هایی با موضوع جنگ ویتنام​​​​​​​

​منتخب عکس های
جنگ ویتنام