مقاله تحلیلی جنگ یمن و عربستان سعودی
فهرستی از معروف‌ترین و تأثیرگذارترین فیلم‌هایی با موضوع جنگ یمن و عربستان ​​​​​​​

​​​​​​​تحلیل جنگ یمن و نقش عربستان سعودی

مقدمه
جنگ یمن از سال ۲۰۱۵ وارد مرحله‌ای تمام‌عیار شد، اما ریشه‌های آن به دهه‌ها پیش بازمی‌گردد. این جنگ یکی از فاجعه‌بارترین بحران‌های انسانی قرن بیست‌ویکم است که با دخالت مستقیم عربستان سعودی، به‌ویژه در قالب ائتلاف عربی، وارد مرحله‌ای از خشونت، ویرانی و مرگ گسترده شد. هدف این مقاله، بررسی پیشینه تاریخی، نقش عربستان سعودی، جنایات رخ‌داده، و بازتاب رسانه‌ای این جنگ است.
این جنگ در مارس ۲۰۱۵ با دخالت ائتلاف به رهبری عربستان سعودی در ابتدا با هدف بازگرداندن دولت عبدربه منصور هادی به قدرت آغاز شد. این درگیری به مرور زمان به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های انسانی در جهان منجر گردید.

پیش‌زمینه تاریخی
ریشه بحران یمن به ساختار ضعیف سیاسی، فقر شدید، و اختلافات قبیله‌ای و مذهبی بازمی‌گردد. جنبش حوثی‌ها (انصارالله) که در شمال یمن مستقرند، از دهه ۹۰ میلادی با دولت مرکزی درگیری داشتند. سقوط دولت صالح در جریان بهار عربی و جایگزینی آن با هادی، خلأ قدرتی به وجود آورد که حوثی‌ها از آن بهره‌برداری کردند.

​​​​​​​یمن کشوری با ساختار قبیله‌ای پیچیده، تاریخچه‌ای طولانی از اختلافات داخلی و مداخله خارجی دارد.

دوره امام‌زادگان زیدی (تا ۱۹۶۲)
یمن شمالی قرن‌ها تحت حکومت ائمه زیدی شیعه بود تا اینکه انقلاب جمهوری‌خواهان در ۱۹۶۲، نظام امامتی را سرنگون کرد. مصر از جمهوری‌خواهان و عربستان از سلطنت‌طلبان حمایت کرد. این جنگ داخلی، نمونه‌ای از رقابت منطقه‌ای اولیه میان قاهره و ریاض بود.

یمن جنوبی (سوسیالیستی) و اتحاد دو یمن (۱۹۹۰)
یمن جنوبی با گرایش مارکسیستی (تحت حمایت شوروی) در سال ۱۹۹۰ با یمن شمالی متحد شد، اما جنگ داخلی سال ۱۹۹۴ نشان داد که این اتحاد شکننده است.

ظهور حوثی‌ها (اوایل دهه ۲۰۰۰)
حوثی‌ها، پیروان زیدی و ساکن استان صعده، ابتدا جنبشی مذهبی فرهنگی بودند، اما پس از حملات دولت علی عبدالله صالح از ۲۰۰۴ به بعد، به مبارزه مسلحانه روی آوردند. آن‌ها به تدریج محبوبیت در مناطق شمالی یمن به‌دست آوردند، به‌ویژه پس از انقلاب ۲۰۱۱ و خلأ قدرت در کشور.

​​​​​​​مداخله عربستان و ائتلاف (۲۰۱۵ تاکنون)
در مارس ۲۰۱۵، عربستان سعودی به رهبری محمد بن‌سلمان، ائتلافی از کشورهای عربی تشکیل داد تا از دولت عبدربه منصور هادی حمایت کرده و حوثی‌ها را شکست دهد.

اهداف اعلام‌شده:
1- بازگرداندن دولت مشروع
2- مقابله با نفوذ ایران
3- تأمین امنیت مرزهای جنوبی

واقعیت میدان:
تثبیت نفوذ خود عربستان در جنوب یمن
رقابت ژئوپلیتیکی با امارات (در عدن و جزایر)
افزایش نفوذ نظامی عربستان در دریای سرخ و تنگه باب‌المندب

جنایات عربستان سعودی در جنگ یمن
طبق گزارش سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی (عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر، و گزارشگران ویژه سازمان ملل):

۱. بمباران مناطق غیرنظامی
حمله به بازارها، بیمارستان‌ها، مدارس و مراسم عروسی
بمباران زندان‌ها، اردوگاه‌های آوارگان، کارخانه‌ها و پل‌های حیاتی

۲. محاصره و قحطی
محاصره هوایی و دریایی بنادر حدیده و صَلیف باعث کاهش شدید واردات غذا و دارو شد.
میلیون‌ها نفر در آستانه قحطی قرار گرفتند، به‌طوری که سازمان ملل آن را "بزرگ‌ترین بحران انسانی جهان" نامید

۳. استفاده از سلاح‌های ممنوعه
بمب‌های خوشه‌ای ساخت آمریکا و انگلیس در مناطق مسکونی استفاده شد.
باقی‌مانده‌های این سلاح‌ها هنوز در روستاها قربانی می‌گیرند.

۴. حمله به تأسیسات بهداشتی
حمله به زیرساخت‌های آب و بهداشت باعث شیوع گسترده وبا شد؛ بیش از یک میلیون مورد ابتلا گزارش شد.

نقش آمریکا و غرب
گرچه عربستان مجری مستقیم حملات است، اما پشتیبانی لجستیکی، تسلیحاتی و اطلاعاتی آمریکا، انگلیس و فرانسه نقش کلیدی دارد. تا سال ۲۰۲۱، ایالات متحده میلیاردها دلار سلاح به عربستان فروخته بود. بسیاری از کارشناسان جنگ یمن را نمونه‌ای از "جنگ نیابتی با تسلیحات غربی" می‌دانند.
​​​​​​​
وضعیت کنونی (تا ۲۰۲۵)
1- حوثی‌ها کنترل صنعا و شمال کشور را حفظ کرده‌اند.
2- جنوب یمن بین دولت هادی، شورای انتقالی جنوب (وابسته به امارات) و القاعده تقسیم شده
3- مذاکرات صلح تحت نظارت سازمان ملل و عمان ادامه دارد، اما بسیار شکننده است.

اهداف و انگیزه‌های عربستان سعودی
1- مقابله با نفوذ ایران: عربستان، گسترش قدرت حوثی‌ها (که شیعه زیدی و هم‌راستا با ایران‌اند) را تهدیدی علیه خود می‌داند.
2- حفظ موقعیت ژئوپلیتیک: نزدیکی یمن به تنگه باب‌المندب که یکی از شاهراه‌های حیاتی نفتی جهان است، برای ریاض بسیار مهم است.
3- حفظ ثبات داخلی: عربستان نگران بود که شورش‌های مشابه در یمن به مناطق جنوبی خودش هم سرایت کند.

پیامدهای انسانی و سیاسی
تلفات انسانی: طبق گزارش‌های سازمان ملل، صدها هزار نفر کشته یا زخمی شده‌اند، و میلیون‌ها نفر با قحطی مواجه‌اند.
ویرانی زیرساخت‌ها: حملات هوایی گسترده، بخش زیادی از زیرساخت‌های یمن از جمله بیمارستان‌ها و مدارس را نابود کرده.
افزایش نفوذ و محبوبیت ایران در یمن: برخلاف هدف اولیه عربستان، حمایت ایران از مظلومیت یمن در بعد دفاعی، یمن به شدت تقویت شد.

شکست استراتژیک عربستان؟
رغم استفاده گسترده از قدرت نظامی، عربستان نتوانسته اهداف اصلی خود را در یمن محقق کند. ائتلاف نظامی دچار اختلاف شده، افکار عمومی جهانی علیه عملکرد عربستان در این جنگ موضع گرفته، و شورشیان حوثی توانسته‌اند حتی به عمق خاک عربستان (از جمله آرامکو) حمله کنند.
​​​​​​​
نقش رسانه و سینما در بازتاب جنگ یمن
با وجود اهمیت و وسعت این جنگ، تا کنون فیلم‌های محدودی مستقیماً درباره آن ساخته شده‌اند:
فیلم‌های مستند و داستانی مرتبط:

"Hunger Ward" (2020)
مستندی کوتاه از اسکای فیتزجرالد که بحران گرسنگی در یمن را از دید کارکنان بیمارستان‌ها نشان می‌دهد. این فیلم نامزد اسکار بهترین مستند کوتاه شد.

"For Sama" (2019)
هرچند درباره سوریه است، فضای جنگی آن به جنگ یمن شباهت دارد و بارها در تحلیل‌های رسانه‌ای با بحران یمن مقایسه شده.

"The Dissident" (2020)
مستند درباره قتل جمال خاشقچی که ضمن آن به سیاست‌های تهاجمی عربستان از جمله جنگ یمن نیز اشاره می‌شود.

Saudi Arabia Uncovered (PBS)
بررسی سانسور و سیاست‌های تهاجمی عربستان، با بخشی درباره یمن

Yemen: The Silent War (Vice)
مستندی درباره سکوت رسانه‌های جهانی درباره جنایات در یمن

​​​​​​​دلیل کم‌کاری سینما:
- ترس از برخورد با عربستان (که در صنعت سینما و رسانه سرمایه‌گذاری کرده)
- دشواری دسترسی به مناطق جنگی یمن
- حساسیت سیاسی کشورهای غربی نسبت به روابط با عربستان

نتیجه‌گیری
جنگ یمن نه جنگی برای مشروعیت، بلکه تبلور رقابت‌های ژئوپلیتیکی، بازی قدرت‌های غربی و بی‌توجهی به جان مردم است. عربستان نه تنها در دستیابی به اهداف خود شکست خورده، بلکه در افکار عمومی بین‌المللی به دلیل جنایات جنگی و فاجعه انسانی ناشی از محاصره و بمباران، به شدت زیر سؤال رفته است. تنها راه‌حل، آتش‌بس جامع، گفت‌وگوی ملی با حضور همه بازیگران داخلی، و قطع مداخلات خارجی است.

​​​