در اسلام، صلح یکی از مفاهیم بنیادی و مورد تأکید فراوان است. هم در قرآن کریم، هم در سیره پیامبر اسلام (ص) و هم در سنت و احادیث، آموزه‌های زیادی درباره صلح، آشتی، دوری از خشونت، و ترجیح گفت‌وگو بر جنگ وجود دارد.
صلح در اسلام: آموزه‌های قرآنی، نبوی و فقهی
۱. صلح در واژه‌شناسی اسلامی
کلمه «اسلام» از ریشه‌ی س-ل-م گرفته شده که در عربی به معنای «سلامت»، «آرامش»، و «صلح» است. همچنین «سلام» یکی از نام‌های خداوند است.
سوره حشر، آیه ۲۳
«هُوَ اللَّهُ الَّذِی لا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ... الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ...»
(اوست خداوند... پادشاه قدوس و صلح است)
۲. آیات صریح قرآن دربارهٔ صلح
ترجیح صلح بر جنگ
سوره انفال، آیه ۶۱
«وَإِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ»
(اگر [دشمنان] به صلح گرایش نشان دادند، تو نیز بدان گرایش نشان بده و بر خدا توکل کن)
این آیه یکی از روشن‌ترین دستورها به پذیرش صلح است، حتی با دشمن، مشروط بر آنکه صادقانه باشد.
دعوت به آشتی بین مؤمنان
سوره حجرات، آیه ۹
«فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا»
(اگر دو گروه از مؤمنان با هم نزاع کردند، میانشان صلح برقرار کنید)
صلح و نیکی بزرگ‌تر از دشمنی
سوره فصلت، آیه ۳۴
«ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ... فَإِذَا الَّذِی بَیْنَكَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»
(بدی را با چیزی بهتر پاسخ بده، آنگاه دشمن تبدیل به دوست صمیمی می‌شود)
۳. صلح در سیره پیامبر اسلام (ص)
صلح حدیبیه
یکی از روشن‌ترین نمونه‌های صلح در عمل، صلح حدیبیه است. با اینکه بسیاری از مسلمانان از شرایط آن ناراضی بودند، پیامبر آن را پذیرفت، چون می‌دانست زمینه‌ساز صلح پایدارتر است. بعدها نیز ثابت شد این تصمیم بسیار هوشمندانه بوده و باعث گسترش اسلام شد.
رفتار پیامبر با اسرا و دشمنان
مهربانی با اسیران جنگ بدر
بخشش مردم مکه در فتح مکه (با جمله معروف: «اذهبوا فأنتم الطلقاء» — بروید، شما آزادید)
دعوت به گفت‌وگو با یهودیان و مسیحیان
۴. احادیث و روایات دربارهٔ صلح
پیامبر اکرم (ص):
«أفضلُ الجهادِ، مَنْ جاهَدَ نَفْسَهُ فی ذاتِ الله»
(برترین جهاد، جهاد با نفس است — نه جنگ با دیگران)
امام علی (ع):
«إِنَّ السَّلْمَ دَرْعٌ رَقِیقَةٌ»
(صلح، سپری نازک ولی مؤثر است)
۵. صلح در فقه اسلامی
در فقه اسلام، صلح (صلح حقوقی یا مصالحه) یکی از ابزارهای مهم حل اختلاف است، و در احکام شرعی هم برای آن باب مستقلی وجود دارد.
در معاملات و نزاع‌ها، توصیه شده پیش از رجوع به قاضی یا مجازات، از طریق صلح و سازش حل‌وفصل شود.
اصل عدم جنگ پذیرفته شده، مگر در موارد دفاع یا دفع ظلم.
۶. صلح جهانی و حقوق بشر در اسلام
اسلام هرگز جنگ را به‌عنوان ابزار نخست انتخاب نمی‌کند، بلکه بر موارد زیر تأکید دارد:
عدم تجاوز به غیرنظامیان
ممنوعیت تخریب طبیعت و اموال عمومی در جنگ
احترام به عهد و پیمان (وفای به عهد حتی با دشمن)
جمع‌بندی
اسلام دینی است که اساس آن بر صلح، عدالت، و همزیستی مسالمت‌آمیز بنا شده است. جنگ در اسلام، تنها در صورت دفاع و رفع ظلم مجاز شمرده می‌شود، و حتی در آن حالت نیز اصول اخلاقی و انسانی رعایت می‌شود.
در دنیای امروز، بازگشت به آموزه‌های اصیل اسلامی درباره صلح، می‌تواند راهگشای جوامعی باشد که از افراط، خشونت، و جنگ رنج می‌برند.
