بررسی جایگاه آزادی بیان در سینما 
و تولیدات مستند به ویژه در فستیوالهای اسرائیل
در بررسی جایگاه آزادی بیان در سینما و رسانههای مستند در سرزمین های اشغالی، به ویژه در فستیوالها و تولیدات مستند، میتوان گفت که وضعیت ترکیبی و چندوجهی حاکم است: از یکسو ساختارهایی وجود دارد که امکان تولید و نمایش آثار را فراهم میکنند، و از سوی دیگر مرزهای امنیتی، سیاسی و اجتماعی نقش تعیینکنندهای در «حد و مرز» این آزادی ایفا میکنند.
این جمله که «معیارهای آزادی بیان در اسرائیل بالاست» را هرگز قبول نداشتم، و در بررسی های صورت گرفته شده و مطالعاتی که انجام دادم این سطح کاملا مشروط و نسبی — یعنی در ظاهر قانونی و ساختار رسانهای، آزادی بیان گسترده به نظر میرسد، اما در عمل، مرزهای سیاسی و امنیتی مشخصی وجود دارد که تعیین میکند چه نوع سخن، تصویر یا روایت قابلقبول است.
بیایید این موضوع را دقیقتر و تحلیلیتر بررسی کنیم:
۱. چارچوب قانونی: آزادی بیان در ظاهر تضمین شده است
اسرائیل بهعنوان یک «دموکراسی پارلمانی» در قانون اساسی خود (بهویژه در «قانون حقوق پایه: کرامت و آزادی انسان») اصولی از آزادی بیان و آزادی مطبوعات را به رسمیت شناخته است.
اصولی که هرگز به آن پایبند نبوده ...
در نتیجه:
روزنامهها و رسانههای خصوصی متعددی فعالیت میکنند.
فیلمسازان مستقل اجازه دارند به نقد اجتماعی، مذهبی و حتی برخی جنبههای سیاست داخلی بپردازند.
فستیوالهایی مثل Docaviv یا Jerusalem Film Festival فیلمهایی با محتوای انتقادی را نیز به نمایش میگذارند.
اما این تنها چهرهٔ رسمی و حقوقی آزادی بیان است.
۲. خطوط قرمز امنیتی و سیاسی
در حوزههایی که به سیاستهای امنیتی و نظامی مربوط میشود — بهویژه درباره فلسطین، ارتش، و اشغال سرزمینها — آزادی بیان با محدودیتهای جدی مواجه است.
چند نمونه واقعی:
فیلمهای انتقادی از ارتش یا سیاست اشغال ممکن است از حمایت مالی محروم یا از پخش عمومی منع شوند.
نمونه: فیلم Jenin, Jenin (2002) اثر محمد باکری، که درباره حمله ارتش اسرائیل به جنین بود، سالها ممنوع و موضوع شکایت قضایی شد.
روزنامهنگاران فلسطینی یا اسرائیلیهای منتقد ممکن است با فشارهای غیرمستقیم، تهدید یا محدودیت مواجه شوند.
برخی روزنامهنگاران، از جمله در رسانههای عبریزبان، گزارش دادهاند که خودسانسوری برای اجتناب از اتهام «خیانت» یا «ضدصهیونیسم» رایج است.
۳. دوگانگی در آزادی رسانهای
بهطور کلی، آزادی بیان در اسرائیل طبقهبندیشده است:
برای یهودیان اسرائیلی (بهویژه از طیفهای فرهنگی و هنری لیبرال)، فضا نسبتاً باز است؛
اما برای عربهای اسرائیلی یا فلسطینیها، محدودیتها شدیدتر است.
بهبیان دیگر، آزادی بیان در اسرائیل بر پایهٔ هویت و موضوع سخن تنظیم میشود، نه فقط قانون.
۴. آزادی بیان در رسانههای تصویری و سینما
در سینمای اسرائیل، فیلمسازانی هستند که با وجود فشارها، آثار انتقادی میسازند:
Waltz with Bashir (2008) دربارهٔ خاطرات جنگ لبنان؛
Foxtrot (2017) که با وجود موفقیت بینالمللی، در داخل اسرائیل توسط وزیر فرهنگ به «توهین به ارتش اسرائیل» متهم شد.
این نشان میدهد که سینمای اسرائیل میتواند منتقد باشد، اما تا آستانهای که امنیت ملی را تهدید نکند.