گردآوری یا آرشیوی (compilation)
مستند های گرد آوری برای ارجاع به تاریخ و گذشته، از تکه فیلم (فوتیج) های موجود ساخته می شوند. مستند های گرد آوری در ایران به آرشیوی مشهور هستند.
در جاهای دیگر معمولاً فیلم هایی را آرشیوی می نامند که برای آرشیو ها ساخته شده باشند. یک فیلم گرد آوری می تواند به صورت توضیحی تولید شود.
در فیلم های تعاملی یا مشارکتی برای احتراز از صدای خارج از تصویر و تفسیر های شیوه توضیحی از تکه فیلم های موجود استفاده می شود. ولی فیلم هایی هم وجود دارد که از نظر ساختاری تماماً با تکه فیلم های آرشیوی شکل گرفته اند. برای سهولت بیشتر در طبقه بندی آنها را مستندهای گرد آوری می نامند. ولی از جنبه شیوه شناختی می توانند در هریک از رده های فوق قرار بگیرند.
پیش از اختراع سینما و تلویزیون تنها راه آگاهی مردم از تاریخ، گوش دادن به روایات شفاهی یا خواندن متون مکتوب تاریخی بود- خواندن نوشته نیز به سواد نیاز داشت.
اما این دو رسانه، امکان دیگری با خود آوردند:
تماشای تصاویر متحرکی که به مثابه «بازنمایی زنده تاریخ»یا روایت تصویری زندگی گذشته بود. تاریخ نگاران در نیمه دوم قرن بیستم سرانجام پذیرفتند که محتوای تصاویر فیلم مستند، ارزش های اطلاعاتی معتبری برای استخراج حقایق تاریخی و تبیین و تفسیر رویدادها، دوره ها و شخصیت های تاریخی دارند.
گروهی از مورخان پست مدرنیست در چند دهه اخیر، فیلم مستند را – به ویژه «مستند گردآوری» از مواد آرشیو فیلم – به مثابه شیوه ای از تاریخ نگاری به رسمیت شناختند و آن را «تاریخ نگاری تصویری» نامیدند.
این در حالی بود که از اواخر دوره سینمای صامت، سنت تولید این نوع مستند شکل گرفته بود و «شورای بین المللی آرشیوها» نیز به سال 1972 طی بیانیه ای، مواد فیلم را به عنوان سند عملاً به رسمیت شناخته بود.«فیلم گردآوری» فیلمی است که با تدوین فیلم های قبلاً ساخته (فیلمبرداری) شده – معمولاً با استفاده از نماهای موجود در آرشیو فیلم - تولید می شود. چنانچه این نماها مواد مستند باشند، آن فیلم را «مستند گردآوری» خوانند.
*در تاریخ تولیدات سینمایی و تلویزیونی مستند، تاکنون دو شیوه کلی از «تاریخ نگاری تصویری» تجربه شده است:
1. بازسازی نمایشی تاریخ (درام مستند)
2. بازنمایی مستقیم اسناد تصویری و شواهد تاریخی (مستند گردآوری از مواد آرشیو فیلم و عکس).
*مستند گردآوری یکی از کم هزینه ترین روش های مستندسازی برای تصویر کردن موضوعات تاریخی قرن گذشته و قرن جاری است.امروزه کانال های اختصاصی «تاریخ» عمدتاً به این شیوه مستندسازی متکی اند، که این شیوه نیز خود به پشتوانه ای از یک آرشیو غنی، سازمان یافته و مدرن متکی است.
سخن آخر
در واقع آرشیو بخش مهمی از قدرت فیلم مستند در بخش استنادی و اعتباری رو تامین میکنه. هرچقدر بیشتر و درست تر در ساختار فیلم مستندی که می سازیم از منابع آرشیوی اعم از فیلم و عکس و صوت استفاده کنیم، باعث سندیت بیشتر و در نتیجه تاثیر گذاری بیشترِ فیلمی که میسازیم شدیم.
اما دانش و مهارت جمع آوری و استفاده درست از آرشیو در فیلم مستند چیزی نیست که به همین راحتی نصیب یک فیلمساز جوان بشه و قطعاً مثل هر مهارت دیگه ای در حوزه فیلمسازی نیاز به آموزش و البته استفاده از تجربیات دیگران داره.
خیلی از فیلم های مستند بودن که به خاطر نا آشنایی فیلمساز با قوانین کپی رایت و استفاده از آرشیو از حضور در فستیوال های جهانی منع شده و حتی دچار مشکلات حقوقی شدن.
